Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdan mısınız? Kelimesinin Yapısı

Bu kelime ve ek fiil grubu, Türkçenin eklemeli (agglutinative) dil yapısını gösteren, anlam ve biçim açısından oldukça karmaşık bir örnektir. Yapısını parçalara ayırarak inceleyelim:

1. Kök

• Çekoslovakya: Özel isim, bir ülkenin adıdır. (Czechoslovakia)

2. Yapım Ekleri (Derivational Suffixes)

Kök üzerinde yeni kelimeler (isimler veya fiiller) türeten eklerdir.

• -lı: İsimden isim/sıfat yapım eki. Ait olma, mensubiyet anlamı katar.
  • Çekoslovakya (ülke) + -lı → Çekoslovakyalı (Çekoslovakya'ya ait olan kişi/sıfat).
• -laş: İsimden fiil yapım eki. "Olma, haline gelme" anlamı katar.
  • Çekoslovakyalı + -laş → Çekoslovakyalılaşmak (Çekoslovakyalı hale gelmek, Çekoslovaklaşmak).
• -tır: Fiilden fiil yapım eki (ettirgenlik eki). Bir eylemi başkasına yaptırma anlamı katar (causative).
  • Çekoslovakyalılaşmak + -tır → Çekoslovakyalılaştırmak (birini Çekoslovakyalı hale getirmek).
• -a-: Yeterlilik fiilinin (-ebil-) olumlu köküdür. Fiile "yapabilme" anlamı katar. Burada olumsuzluk eki ile birleşerek yeterliliğin olumsuzluğunu (-ama-) oluşturur.
• -ma: Fiilden fiil yapım eki (olumsuzluk eki). Eylemin gerçekleşmediğini veya gerçekleştirilemediğini belirtir. -a- ile birleşerek "yapamama" anlamını pekiştirir.
  • Çekoslovakyalılaştır + -a (yeterlilik) + -ma (olumsuzluk) → Çekoslovakyalılaştıramamak (birini Çekoslovakyalılaştırmaya gücü yetmemek, yapamamak).
• -dık: Fiilden isim yapım eki (sıfat-fiil eki / ortaç). Eylemi yapanı veya eylemden etkileneni niteleyen bir isim veya sıfat görevi görür. Burada "yapamadığımız şey/kişi" anlamında adlaşmıştır.
  • Çekoslovakyalılaştıramadık (Çekoslovakyalılaştıramadığımız kimse/şey).

3. Çekim Ekleri (Inflectional Suffixes)

Kelimelerin cümle içindeki görevlerini, sayılarını, sahipliklerini veya hallerini belirten eklerdir.

• -lar: Çoğul eki. Birden fazla varlığı belirtir.
  • Çekoslovakyalılaştıramadık + -lar → Çekoslovakyalılaştıramadıklar (Çekoslovakyalılaştıramadığımız kimseler).
• -ımız: 1. çoğul şahıs iyelik eki (bizim). Ait olma veya sahiplik anlamı katar.
  • Çekoslovakyalılaştıramadıklar + -ımız → Çekoslovakyalılaştıramadıklarımız (Bizim Çekoslovakyalılaştıramadıklarımız).
• -dan: Ayrılma durum (ablative) eki. "İçinden, arasından" anlamı katarak bir bütünün parçası olmayı ifade eder.
  • Çekoslovakyalılaştıramadıklarımız + -dan → Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdan (Bizim Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızın arasından/içinden).

4. Ek Fiil ve Soru Edatı

• mı: Soru edatı. Cümleye soru anlamı katar. Bağımsız bir sözcük olsa da, kendisinden sonra gelen şahıs ekleriyle bitişik yazılır.
• -sınız: Ek fiilin geniş zaman 2. çoğul şahıs eki. "Olmak" fiilinin "siz" öznesine göre çekimlenmiş halidir. Soru edatına bitişik yazılır.
  • mı + -sınız → mısınız (mısınız?).

Kelimenin Genel Anlamı

Bu karmaşık yapı, bir araya geldiğinde "Bizim Çekoslovakyalılaştırmaya gücümüzün yetmediği/yapamadığı kimseler arasından mısınız?" veya daha kısa ve anlaşılır bir ifadeyle "Bizim Çekoslovak yapamadıklarımızdan mısınız?" anlamını taşır.