Hukukta "İstinaf" ve "Temyiz" Arasındaki Fark

Türk hukukunda "istinaf" ve "temyiz", yargı kararlarına karşı başvurulan kanun yolları olup, yargılamanın farklı aşamalarında ve farklı amaçlarla kullanılırlar. Bu iki kanun yolu, hukuk sistemimizdeki denetim mekanizmalarının önemli birer parçasıdır.

İstinaf (Bölge Adliye Mahkemesi / İstinaf Mahkemesi)

İstinaf, ilk derece mahkemeleri (Asliye Hukuk, Asliye Ceza, İdare, Vergi vb.) tarafından verilen nihai kararların, hem maddi vakıa (olay) denetimi hem de hukuki denetimini yapmak üzere başvurulan bir kanun yoludur. İstinaf başvuruları, Bölge Adliye Mahkemeleri veya Bölge İdare Mahkemeleri tarafından incelenir.

İstinafın Temel Özellikleri:

• Kapsam: İstinaf mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararını hem maddi vakıa (olayların ispatı, delil değerlendirmesi) hem de hukuki yönden (kanunun doğru uygulanıp uygulanmadığı) yeniden inceler. Gerekirse yeni delil toplayabilir, tanık dinleyebilir veya keşif yapabilir. Yani adeta yeniden bir yargılama yapma yetkisine sahiptir.
• Amaç: İlk derece mahkemelerinin kararlarındaki maddi hataları (örneğin delil değerlendirme yanlışlıkları) ve hukuki hataları (kanunun yanlış uygulanması) düzeltmektir.
• Karar Verme Yetkisi: Bölge Adliye/İdare Mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararını onaylayabilir (esastan reddetme), bozarak yeniden karar verilmek üzere dosyayı ilk derece mahkemesine gönderebilir (usulden bozma) veya ilk derece mahkemesi kararını kaldırarak kendisi yeni bir karar verebilir (esastan bozma ve yeniden karar verme).
• Mahkeme: Bölge Adliye Mahkemeleri (adli yargı için) ve Bölge İdare Mahkemeleri (idari yargı için).

Temyiz (Yargıtay / Temyiz Mahkemesi)

Temyiz, istinaf mahkemeleri tarafından verilen nihai kararların (veya istinaf yolundan geçmeksizin doğrudan temyize tabi olan ilk derece mahkemesi kararlarının), yalnızca hukuki yönden denetlenmesi amacıyla başvurulan olağanüstü bir kanun yoludur. Temyiz başvuruları, Yargıtay (adli yargı için) veya Danıştay (idari yargı için) tarafından incelenir.

Temyizin Temel Özellikleri:

• Kapsam: Temyiz mahkemesi, genellikle olay ve maddi vakıa incelemesi yapmaz. Sadece istinaf mahkemesinin veya ilk derece mahkemesinin (doğrudan temyiz durumunda) hukuku doğru uygulayıp uygulamadığını, usul kurallarına uyup uymadığını denetler. Delil incelemesi veya yeniden vakıa araştırması yapmaz.
• Amaç: Hukukun ülke genelinde yeknesak (tek tip) uygulanmasını sağlamak, hukuki hataları düzeltmek ve içtihat birliği sağlamaktır.
• Karar Verme Yetkisi: Yargıtay/Danıştay, istinaf mahkemesi kararını onaylayabilir (onama) veya hukuki hata bulursa kararı bozabilir (bozma). Bozma durumunda dosya genellikle istinaf mahkemesine veya bazı durumlarda ilk derece mahkemesine geri gönderilir. Nadiren de olsa, bazı davalarda kendisi karar verebilir (esasa ilişkin bozma ve yeniden karar verme).
• Mahkeme: Yargıtay (adli yargı için) ve Danıştay (idari yargı için).

Temel Farklar

Özetle, istinaf kanun yolu kararı veren ilk derece mahkemesinden sonraki bir üst mahkeme olarak hem maddi vakıa hem de hukuki yönden denetim yaparken; temyiz kanun yolu, istinaf mahkemesi kararından sonraki en üst mahkeme olarak sadece hukuki denetim yapar ve hukukun ülke genelinde doğru ve eşit uygulanmasını gözetir.