Hukukta "istinaf" ve "temyiz", mahkeme kararlarına itiraz etme yollarıdır. Her ikisi de kararların doğru olup olmadığını denetlemeye yarar ama farklı aşamalarda ve farklı şekillerde işler.
İstinaf, ilk mahkemelerin (Asliye Hukuk, Asliye Ceza gibi) verdiği kararların yeniden incelenmesini sağlayan bir itiraz yoludur. Bu inceleme, olayın kendisinin (maddi vakıa) ve hukukun doğru uygulanıp uygulanmadığının (hukuki denetim) kontrol edilmesini kapsar. İstinaf başvurularına Bölge Adliye Mahkemeleri veya Bölge İdare Mahkemeleri bakar.
Kapsam: İstinaf mahkemesi, ilk mahkemenin kararını hem olayların nasıl değerlendirildiği hem de hukuk kurallarının doğru kullanılıp kullanılmadığı açısından yeniden inceler. Hatta gerekirse yeni deliller toplayıp tanık dinleyebilir; yani adeta baştan bir yargılama yapabilir.
Amaç: İlk mahkemenin kararındaki olayla ilgili yanlışları (delil değerlendirme gibi) ve hukuk kurallarının yanlış uygulanmasını düzeltmektir.
Karar Verme Yetkisi: Bölge Adliye/İdare Mahkemesi, ilk mahkemenin kararını onaylayabilir, yanlış bulursa kararı bozup dosyayı ilk mahkemeye geri gönderebilir ya da ilk mahkemenin kararını tamamen kaldırarak kendisi yeni bir karar verebilir.
Mahkeme: Bölge Adliye Mahkemeleri (genel hukuk ve ceza davaları için) ve Bölge İdare Mahkemeleri (devletle ilgili davalar için).
Temyiz, istinaf mahkemelerinin verdiği kararların (bazı durumlarda doğrudan ilk mahkeme kararlarının) sadece hukuk kurallarına uygunluğunu denetlemek için başvurulan son bir itiraz yoludur. Temyiz başvurularına Yargıtay (genel hukuk ve ceza davaları için) veya Danıştay (devletle ilgili davalar için) bakar.
Kapsam: Temyiz mahkemesi, olayın kendisini veya delilleri yeniden incelemez. Sadece istinaf mahkemesinin (veya bazı durumlarda ilk mahkemenin) hukuk kurallarını ve yargılama usullerini doğru uygulayıp uygulamadığını kontrol eder.
Amaç: Hukukun ülke genelinde aynı şekilde uygulanmasını sağlamak, hukuk kurallarının yanlış uygulanmasını düzeltmek ve benzer davalarda aynı kararların çıkmasını sağlamaktır.
Karar Verme Yetkisi: Yargıtay/Danıştay, istinaf mahkemesinin kararını onaylayabilir veya hukuki bir yanlış bulursa kararı bozabilir. Bozulan dosya genellikle istinaf mahkemesine veya bazen ilk mahkemeye geri gönderilir. Çok nadir durumlarda Yargıtay/Danıştay kendisi de yeni bir karar verebilir.
Mahkeme: Yargıtay (genel hukuk ve ceza davaları için) ve Danıştay (devletle ilgili davalar için).
| Özellik | İstinaf | Temyiz |
|---|---|---|
| İncelenen Alan | Hem olay (maddi vakıa) hem de hukuk kuralları denetlenir | Sadece hukuk kuralları denetlenir |
| Yargılama Tipi | Yeniden yargılama yapabilir, yeni delil toplayabilir | Olay veya delil incelemesi yapmaz, sadece hukuka uygunluğu kontrol eder |
| Amaç | İlk mahkeme kararındaki olay ve hukuk hatalarını düzeltme | Hukukun ülke genelinde aynı uygulanmasını sağlama, hukuki hataları düzeltme |
| Başvurulan Yer | Bölge Adliye Mahkemesi / Bölge İdare Mahkemesi | Yargıtay / Danıştay |
| Yargılamadaki Yeri | İkinci aşama itiraz yolu | Üçüncü ve son aşama itiraz yolu |
Özetle, istinaf ilk mahkeme kararını hem olayları hem de hukuku yeniden inceleyen bir üst mahkeme yoludur. Temyiz ise istinaf kararını sadece hukuki yönden denetleyen, hukukun ülke genelinde doğru ve aynı şekilde uygulanmasını sağlayan en üst mahkeme yoludur.